Roman DMOWSKI – jeden z najwybitniejszych polityków w naszej historii, przywódca Narodowej Demokracji, twórca polskiej myśli politycznej, którego zaangażowanie w walce o odzyskanie niepodległości na arenie międzynarodowej przyczyniło się do odbudowy Państwa Polskiego.
Ta krótka charakterystyka osoby Romana Dmowskiego obejmuję tak olbrzymi i ważny zakres dokonań, że można by nim ubogacić życiorysy co najmniej kilku polityków i każdy z nich miałby prawo oczekiwać godności – mąż stanu.
Roman Dmowski (1864 – 1939)
W 2014 roku zbiegły się daty jubileuszu – 150 rocznicy śmierci i 75 rocznicy urodzin Romana Dmowskiego, wybitnego polityka.
Postać twórcy Narodowej Demokracji, twórcy polskiej myśli politycznej, współtwórcy Niepodległej Polski – jest ciągle jeszcze postacią zbyt mało znaną. Wiedza o nim, o jego dorobku ideowym, jego działalności politycznej i zasługach jakie wniósł dla Polski i Polaków dociera niestety do wąskich kręgów Polaków.
O ile można to milczenie jakoś wytłumaczyć w okresie PRL-u, to w dobie „odzyskania wolności” racjonalnych argumentów brakuje. Oddajemy co roku hołd marszałkowi Józefowi Piłsudskiemu, przypisując mu nie zawsze słusznie dokonania innych, a o Romanie Dmowskim słowa prawdy jakoś nie mogą przebić się do świadomości ogółu Polaków. Doświadczamy co prawda symbolicznych gestów parlamentarzystów w okolicznościowych uchwałach, ale konkretnych działań na rzecz powszechnego upublicznienia myśli Romana Dmowskiego nadal brakuje. Najwyższy czas aby zmienić ten stan rzeczy. Dorobek polityczny Romana Dmowskiego ma charakter ponadczasowy. Dzisiaj, gdy brutalnie rozlewająca się idea globalizacji staje się coraz bardziej przedmiotem ostrej krytyki i nawoływania do odwrotu, jako idei niszczącej dorobek cywilizacyjny narodów, warto sięgnąć do myśli Romana Dmowskiego i tam szukać rozwiązań dzisiejszych problemów.
Roman Dmowski urodził w Warszawie 9 sierpnia 1864 r. pod Warszawą, w rodzinie robotnika, później przedsiębiorcy brukarskiego, Walentego Dmowskiego. Historycy i publicyści spierają się do dzisiaj o status rodziny Dmowskich, eksponując przemiennie charakter proletariacki, mieszczański, czy wskazując na korzenie szlacheckie. W 1893 roku ukończył Uniwersytet Warszawski uzyskując stopień kandydata nauk przyrodniczych. Już jako student uczestniczył w życiu politycznym. W 1888 roku wstąpił do Związku Młodzieży Polskiej „Zet” – ponad zaborowej organizacji młodzieżowej, zorganizowanej przez Zygmunta Balickiego. Był to Związek którego głównym celem politycznym było odzyskanie niepodległość Polski, ze wszystkimi jej ziemiami. W 1889 roku został przyjęty do Ligi Polskiej. W 1893 roku Ligę Polską przemianowano na Ligę Narodową, a Roman Dmowski wszedł w skład jej ścisłego kierownictwa. W sierpniu tegoż roku, za współorganizowanie manifestacji narodowej w setną rocznicę Konstytucji 3 Maja, Dmowski po 4 miesiącach pobytu w Cytadeli został zesłany na dwa lata do Mitawy. Po powrocie redagował „Przegląd Wszechpolski” we Lwowie, oraz współtworzył Stronnictwo Demokratyczno – Narodowe.
Był przeciwnikiem politycznym Józefa Piłsudskiego i jego planów rozszerzenia granic II RP daleko na wschód poza linię Curzona. Nie akceptował koncepcji tworzenie państwa federacyjnego – wizji wielowyznaniowej i wielonarodowościowej Polski. Był twórcą inkorporacyjnej koncepcji państwa narodowego, zakładającej polonizację ludności niepolskiej w granicach państwa. W 1903 roku Roman Dmowski wydał książkę „Myśli nowoczesnego Polaka”. Czytamy tam: „…każdy ma obowiązek być czynnym obywatelem, znającym stan spraw politycznych swego kraju i wpływającym na ich bieg w miarę sił swoich. Wszyscy są za bieg tych spraw odpowiedzialni”.
Roman Dmowski, zgodnie z programem wszechpolskim, stał na stanowisku, że sprawę Polski należy łączyć z przymierzem francusko-rosyjskim przeciw Niemcom. Było to odejście od tradycji romantycznej i walki antyrosyjskiej. W 1907 roku Dmowski został posłem do Dumy. Swoje poglądy wyłożył w książce „Niemcy, Rosja i kwestia polska”.
W listopadzie 1915 roku Roman Dmowski wyjechał na Zachód, by tam podjąć akcję dyplomatyczną na rzecz niepodległości Polski. 15 sierpnia 1917 roku został prezesem powstałego w Paryżu Komitetu Narodowego Polskiego, uznanego przez państwa alianckie. Był to czas trudnych negocjacji. W liście Romana Dmowskiego do Marii Niklewiczowej z dnia 28 grudnia 1918 r. z Paryża, czytamy: „ … konferencja pokojowa za pasem… co stracimy teraz, nie prędko będziemy mieli widoki odzyskać. Pilnować sprawy tutaj – to mój psi obowiązek i nikt mnie w spełnieniu go jak się należy nie zastąpi. … Jeszcze długa droga przed nami i niemało jeszcze zniesiemy. Pomimo, że sobie uprzytamniam całkowicie straszne i niebezpieczne położenie kraju, staram się nie tracić zimnej krwi, nie niecierpliwić się i zmierzać do celu, bez względu na to, co to kosztuje. Wszystko w bólach się rodzi, tem bardziej taka wielka rzecz, jak Polska, mająca tylu wrogów, zawziętych, przebiegłych, nie przebierających w środkach.”
Od roku 1919 Roman Dmowski formalnie przewodzi Delegacji Polskiej, która była aktywnym współtwórcą traktatu pokojowego po pokonaniu Niemiec. Świetnie przygotowane materiały i aktywność Delegacji Polskiej doprowadziły do uznania Polski z Wielkopolską i Pomorzem Gdańskim, nakazania referendum na Warmii, Mazurach i Górnym Śląsku, oraz ustanowienia Wolnego Miasta Gdańska. Traktat podpisywali w Wersalu w dniu 29.VI.1919 roku, z ramienia Polski, Ignacy Paderewski i Roman Dmowski.
Roman Dmowski nie był typem rewolucjonisty, ani mówcy wiecowego, porywającego tłumy. Cenił wytrwałą pracę dla osiągnięcia dobrze przygotowanych celów. Po powrocie z Paryża miał już 55 lat i nie najlepsze zdrowie. Poza krótkim okresem, gdy był w 1923 roku ministrem Spraw Zagranicznych w rządzie Witosa, zajmował się pisarstwem politycznym i formowaniem obozu narodowego. W 1925 wydał książkę „Polityka polska i odbudowanie państwa” świadczącą o jego ogromnym poczuciu odpowiedzialności za Ojczyznę. Pisał: „ … bo Polska nie jest własnością tego czy innego Polaka, tego czy innego obozu, ani nawet jednego pokolenia. Należy ona do całego łańcucha pokoleń, wszystkich tych, które były i które będą”.
Ostatnia ważna książka Romana Dmowskiego to „Kościół, naród, państwo”, gdzie czytamy m.in. „usiłowanie oddzielenia u nas katolicyzmu od polskości, oderwania narodu od religii i od kościoła, jest niszczeniem samej istoty narodu”.
Roman Dmowski umarł 2 stycznia 1939 roku. Jego pogrzeb, mimo utrudnień ze strony władz sanacyjnych, był wielką manifestacją narodową. Spoczął na Bródnie w Warszawie w grobie rodzinnym.
Za zasługi na rzecz niepodległości oraz za przyczynienie się do rozwoju polskiej świadomości narodowej, Roman Dmowski został 8 stycznia 1999 roku, w 60 rocznicę śmierci uczczony przez Sejm RP jako mąż stanu, specjalną uchwałą.
W uchwale okolicznościowej Sejmu RP z sierpnia 2014 roku, czytamy: „W 150 rocznicę urodzin oraz 75 rocznicę śmierci Romana Dmowskiego Sejm Rzeczypospolitej Polskiej, wyraża najwyższe uznanie dla dorobku i działalności, twórcy i przywódcy ruchu narodowego, którego zaangażowanie w obronie niepodległości Polski na arenie międzynarodowej, przyczyniło się do odbudowy Państwa Polskiego. Sejm Rzeczypospolitej Polskiej oddaje hołd wybitnemu mężowi stanu, sygnatariuszowi Traktatu Wersalskiemu, ministrowi spraw zagranicznych, który dobrze przysłużył się Ojczyźnie”.
Julianów, sierpień 2014 r. Marek Toczek
W jednym się Dmowski mylił lub świadomie był sługusem Watykanu. Nie zgadzam się z jego definicją Narodu Polskiego tylko w symbiozie z religią katolicką.