Konstytucja?

Krzysztof Wojtas

 

Tekst nawiązujący do rozważań o Polskiej Racji Stanu.

Wśród dróg wskazywanych jako możliwości wyjścia z sytuacji kryzysowej w jakich znalazła się Polska, a mogącej zakończyć się zapaścią, jest twierdzenie o remedium w postaci ustanowienia nowej Konstytucji.

Można sądzić, że jest to zamierzenie o tyle ambitne, co bez szans na sukces. Już choćby z racji tego, kto miałby tę nową Konstytucję, w duchu potrzeb narodowych, przygotować, zatwierdzić i wdrożyć. Takich sił nie widać.
Jest pytaniem, czy sytuacja w jakiej się znajdujemy, jest stosowna do szczegółowych rozważań zapisów Konstytucji.
Wydaje się, że przeobrażenia jakie nas czekają stworzą wyzwania przewartościowujące dotychczasowe pojęcia praw i obowiązków obywatelskich. Także w odniesieniu do relacji z państwami ościennymi zmiany będą istotne.
Czy zatem budowanie Konstytucji bez określenia czynników i warunków zmian, a do tego wobec rozeznania okoliczności, jakie się pojawią, jest działaniem sensownym?

Uzasadnione są tu wątpliwości.
Sądzę, że znacznie ważniejsze jest określenie kierunku zmian i wartości fundamentalnych na jakich winny się one opierać.

Rozważając te kwestie należy wspomnieć o zafałszowaniu podstawowych elementów dotyczących powstawania Konstytucji.
Fałszem jest twierdzenie, że jako pierwsza powstała Konstytucja USA. Pierwszą Konstytucją, acz tak nie nazwaną, był zbiór zasad rządzenia Rzeczpospolitą zawarty w Artykułach henrykowskich wchodzących w skład Pacta Conventa , czyli zbiór ograniczeń dla władzy wykonawczej uchwalony przez szlachtę.

I tu od razu pojawia się drugi element określający odmienność polskiego ujęcia. Konstytucja Amerykańska zaczyna się od słów „My, Naród…”, ale została napisana przez Ojców Założycieli i tylko „zaklepana” przez ludność Ameryki, gdy Artykuły henrykowskie to owoc rozważań o organizacji Rzeczypospolitej społeczeństwa, którego elitą była szlachta. Czyli ta „konstytucja” powstawała oddolnie.
I to jest zasadnicza różnica między polskim ujęciem problemu, a innymi „prekursorami”, którzy w rzeczywistości powielali jedynie wzory polskie.

kamionek_konstytucja_4-2

Akt Konfederacji Generalnej Warszawskiej.  Confoederatio Generalis Varsoviae

Podpisany został 28 stycznia 1573 na Zamku Królewskim, a uchwalon w maju 1573 roku na polach Kamionu pod Warszawą.

(Pod aktem 206 pieczęci szlachty polskiej).

kamionek_konstytucja_5-2

Artykuły Henrykowskie. Zostały przyjęte podczas sejmu elekcyjnego na Kamionie pod Warszawą 20 maja 1573 roku.

Stanowiły pierwszą konstytucję (Ustawę Zasadniczą) Rzeczypospolitej Korony Polskiej i Wielkiego Księstwa Litewskiego.

Te akty konstytucyjne w istocie stanowiły początek ustroju państwa opartego na normach konstytucyjnych. Rok 1573 stworzył Rzeczypospolitą jako monarchię konstytucyjną. Jak wywodzili liczni autorzy polityczni końca XVI i początku XVII wieku ową Respublicą – jak to tłumaczono – rzeczą wspólną było prawo, którego nie wolno było nikomu naruszać, ani Królowi, ani sejmom, ani urzędom. [Red.]

Za Wikipedią:
Artykuły henrykowskie (łac. Articuli Henriciani) – akty prawne sformułowane w czasie bezkrólewia, zostały spisane na sejmie elekcyjnym 1573 r., którego głównym zadaniem było wybranie monarchy. Były prawami niezmiennymi, zawierającymi najważniejsze uregulowania dotyczące sprawowania władzy w państwie oraz określały stosunki między sejmem walnym a monarchą. Był to zbiór przepisów prawnych, których przestrzegać musiał każdy król Polski wybrany w drodze wolnej elekcji. Poprzez podpisanie tych artykułów król uzależniał się od szlachty. Wraz z pacta conventa stanowiły podstawę ustroju Rzeczypospolitej w dobie wolnych elekcji. Nazwa pochodzi od imienia pierwszego władcy, który musiał ten oto dokument podpisać by wstąpić na tron polski – Henryka Walezego.

Artykuły:
– gwarantowały szlachcie zachowanie przywilejów,
– określały zasady ustroju i prawa Rzeczypospolitej,
– nakazywały królowi zwoływanie sejmu walnego co dwa lata na okres 6 tygodni,
– król na stałe miał przy swoim boku radę doradczą złożoną z szesnastu senatorów (tak zwanych senatorów rezydentów),
– nie pozwalały na używanie tytułu dziedzicznego; król miał być wybierany tylko poprzez wolną elekcję,
– politykę wewnętrzną i zagraniczną poddawały kontroli sejmu,
– zabraniały królowi podejmowania istotnych decyzji politycznych bez zgody senatorów przebywających na dworze królewskim,
– narzucały zależność monarchy od praw Rzeczypospolitej, czyli od szlachty, która te prawa sporządzała,
– obywatele mieli prawo do wolności wyznania (przysięga na przestrzeganie postanowień konfederacji warszawskiej),
– zezwalały na wypowiedzenie królowi posłuszeństwa (rokosz), w wypadku łamania przez niego przywilejów szlacheckich,
– król musiał przestrzegać tolerancji religijnej.

 

Krzysztof Wojtas

Wypowiedz się